Μετατραυματική Ανάπτυξη: Υπάρχει τελικά ουράνιο τόξο μετά την καταιγίδα;
Η μετατραυματική ανάπτυξη είναι η θετική ψυχική εξέλιξη που μπορεί να προκύψει μετά από τραυματικές εμπειρίες, αναδεικνύοντας νόημα, δύναμη και νέα προοπτική ζωής.
«Ουδέν κακόν αμιγές καλού»
, αναφέρει ο Πρόκλος στον μακρινό 5ο αιώνα μ.Χ. - και η σύγχρονη ψυχολογία μοιάζει να προσυπογράφει.
Πράγματι, αν και τα τραυματικά γεγονότα μπορούν να μας συγκλονίσουν ή να μας λυγίσουν, υπάρχουν περιπτώσεις όπου, μέσα από τον πόνο και την οδύνη, αναδύεται μια νέα αίσθηση νοήματος και εσωτερικής δύναμης.
Η θετική αυτή αλλαγή αποδίδεται επιστημονικά με τον όρο «μετατραυματική ανάπτυξη» ή «μετατραυματική ωρίμανση» (post-traumatic growth), και δείχνει πως, ενίοτε, ακόμη κι οι πιο σκοτεινές εμπειρίες μπορούν να αποτελέσουν αφετηρία εξέλιξης.
Μετατραυματική ανάπτυξη: Έννοια και βασικοί τομείς
Η έννοια «μετατραυματική ανάπτυξη» ξεπρόβαλλε στα τέλη του 20ου αιώνα και προτάθηκε από τους Tedeschi και Calhoun ως μια μετρήσιμη ψυχολογική διεργασία που αναφέρεται στις θετικές σωματικές και νοητικές μεταβολές που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του τραύματος, περιλαμβάνοντας αλλαγές στην αυτό-αντίληψη, τις διαπροσωπικές σχέσεις και τη φιλοσοφία ζωής.
Οι βασικοί τομείς στους οποίους εντοπίζεται αυτή η ανάπτυξη είναι πέντε:
- οι σχέσεις με τους άλλους (βαθύτερη εκτίμηση για τους ανθρώπους και σύναψη ουσιαστικότερων σχέσεων)
- οι νέες προοπτικές (αναγνώριση νέων προοπτικών ή κατευθύνσεων στη ζωή)
- η προσωπική δύναμη (αύξηση αίσθησης αυτό-αποτελεσματικότητας, «αν τα κατάφερα σε αυτό, μπορώ σε πολλά»)
- η πνευματική αλλαγή (επαναπροσδιορισμός πίστης, αξιών ή υπαρξιακών ερωτημάτων) και
- η εκτίμηση της ζωής (ευγνωμοσύνη για τα μικρά και ουσιαστικά πράγματα). Η μετατραυματική ανάπτυξη δεν έχει ως στόχο την αναίρεση της δυσκολίας που απορρέει από την τραυματική εμπειρία, αλλά την ανάδειξη πως, παρά (ή/και εξαιτίας) του τραύματος, είναι εφικτό να υπάρξει ψυχική εξέλιξη.
Από τη θεωρία στην πράξη
Το τραυματικό γεγονός ταράσσει βαθιά την προ-τραυματική φύση του ατόμου, κλονίζοντας το αίσθημα ασφάλειας, την αίσθηση πως είναι άτρωτο, τους στόχους του, αλλά και τον τρόπο που διαχειρίζεται το άγχος.
Ακολουθώντας τον συναισθηματικό «σεισμό», η διαδικασία του μηρυκασμού ενεργοποιείται, με σκοπό την αναζήτηση νοήματος αναφορικά με το γεγονός και τη διαχείριση των αισθημάτων πόνου, αποδιοργάνωσης και αμφισβήτησης.
Υπό αυτό το πρίσμα, το άτομο βιώνει ένα αίσθημα εξέλιξης μέσα από το οποίο ξεπερνά το πρότερο επίπεδο λειτουργίας και γνώσης.
Το άτομο, όχι απλώς επιστρέφει στην κατάσταση πριν από το τραύμα, αλλά βοηθιέται να προβεί σε βαθύτερες αλλαγές, ενώ μέσω της διαδικασίας της αναδόμησης ανακατασκευάζει μια αναθεωρημένη φιλοσοφία ζωής, πολλές φορές υψηλότερης ποιότητας από ό,τι η προηγούμενη. Άνθρωποι οι οποίοι βίωσαν απώλειες, σοβαρές ασθένειες ή άλλα τραυματικά γεγονότα φαίνεται να απέκτησαν διαφορετική ιεράρχηση αξιών, άλλαξαν γραμμή πλεύσης ή εστίασαν σε δράσεις με νόημα, όπως η στήριξη των άλλων.
Για παράδειγμα, ερευνητικά δεδομένα εντόπισαν πως το ποσοστό των ασθενών που βιώνουν μετατραυματική ανάπτυξη ύστερα από την διάγνωση καρκίνου εκτιμάται από 30 έως και 90%.
Δύο όψεις στο ίδιο νόμισμα: Μύθοι και παρανοήσεις
Η αντίληψη ότι «όλοι βγαίνουν πιο δυνατοί μέσα από μια κρίση» είναι ένας από τους πιο διαδεδομένους, αλλά και συνάμα επιζήμιους, μύθους γύρω από τη μετατραυματική ανάπτυξη.
Μετατραυματική ανάπτυξη δεν σημαίνει ότι το τραύμα ήταν «για καλό», ούτε ότι ο πόνος ακυρώνεται ή εξαφανίζεται.
Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι πιθανό να συνυπάρχει με θλίψη, απώλεια ή ακόμα και με διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Δεν πρόκειται για θετική σκέψη ή προσπάθεια να «δει κανείς το καλό σε όλα».
Είναι μια βαθιά, προσωπική και συχνά μακρόχρονη πορεία που δεν μπορεί να επιβληθεί ή να επιταχυνθεί. Είναι σημαντικό να μην ασκείται πίεση να βρεθεί «νόημα» ή «φως» μέσα στο σκοτάδι.
Άλλα άτομα βρίσκουν, άλλα όχι, παρόλα αυτά αυτό φυσικά δε μειώνει την εμπειρία. Η αναγνώριση των παρανοήσεων συμβάλλει τόσο στην καλύτερη κατανόηση της έννοιας, όσο και στην αποδοχή της πολυπλοκότητας της ανθρώπινης ψυχής.
Καλλιεργώντας το έδαφος για την αλλαγή
Η μετατραυματική ανάπτυξη δεν περιγράφεται ως μια διαδικασία με συγκεκριμένα βήματα ή με «συνταγή». Εντούτοις, υπάρχουν τρόποι που μπορούν να υποστηρίξουν αυτή την πιθανότητα, ευοδώνοντας τις συνθήκες για ωρίμανση.
Η εξωτερίκευση του τραύματος μέσα από τη γραφή, την τέχνη ή τον διάλογο είναι πολλάκις ένα πρώτο βήμα προς την κατανόηση και την αποφόρτιση. Επιπλέον, η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος (φίλοι, κοινότητα, ομάδες υποστήριξης, κ.λπ.) ενισχύει την αποδοχή, την ασφάλεια και την ενσυναίσθηση.
Η επαφή με επαγγελματίες ψυχικής υγείας, η ενσυνειδητότητα (mindfulness) και η αυτό-συμπόνια μπορούν να ενδυναμώσουν το άτομο χωρίς πίεση. Σκοπός δεν είναι η εξάλειψη του πόνου, αλλά η αποδοχή του και ίσως, μέσα από εκείνον, αναγεννηθεί κάτι καινούργιο.
Συμπεράσματα
Η μετατραυματική ανάπτυξη δεν αφορά απλώς την επιβίωση ή την επιστροφή στην «κανονικότητα». Επί της ουσίας, περιγράφει μια βαθύτερη μεταμόρφωση, μια νέα, μετατραυματική πραγματικότητα που συνοδεύεται από έντονη εσωτερική αναδόμηση.
Όπως επισημαίνουν οι Ben-Zur et al. (2015), ένα τραυματικό γεγονός έχει τη δύναμη να διαρρήξει τις θεμελιώδεις πεποιθήσεις του ατόμου για τον εαυτό, τον κόσμο και τη ζωή.
Και είναι ακριβώς μέσα από αυτή τη ρωγμή που ξεκινά μια διαδικασία γνωστικής επεξεργασίας και νοηματοδότησης· μια πορεία που δεν αποκαθιστά απλώς την ισορροπία, αλλά την επαναπροσδιορίζει.
Η μετατραυματική ανάπτυξη δεν είναι μια εύκολη ή «ανώδυνη» εμπειρία, αλλά απορρέει μέσα από την πάλη και τη σύγκρουση. Δεν ακυρώνει το τραύμα, ούτε το εξιδανικεύει, το μετατρέπει σε έδαφος προσωπικής εξέλιξης.
Είναι μια υπενθύμιση πως, παρότι δεν μπορούμε να επιλέξουμε όσα μας συμβαίνουν, μπορούμε να επιλέξουμε το τι θα σημαίνουν για εμάς. Και αυτή η επιλογή είναι ίσως το πιο ισχυρό βήμα προς την ψυχική ανθεκτικότητα και τη δημιουργία ενός νέου εαυτού ο οποίος θα ανθίσει αν δοθεί ο κατάλληλος χώρος, η κατάλληλη σιωπή και η κατάλληλη στήριξη.
Άλλωστε,
«η ζωή δεν είναι να περιμένεις να περάσει η καταιγίδα, αλλά να μάθεις να χορεύεις στη βροχή».
___
Βιβλιογραφία
Ben-Zur, H., Cohen, M., & Gouzman, J. (2015). Posttraumatic growth moderates the effects of posttraumatic stress symptoms on adjustment and positive affective reactions in digestive system cancer patients. Psychology, Health & Medicine, 20(6), 685-696. https://doi:10.1080/13548506.2014.969747
Dell’Osso, L., Lorenzi, P., Nardi, B., Carmassi, C., & Carpita, B., (2022). Post Traumatic Growth (PTG) in the frame of traumatic experiences. Clinical Neuropsychiatry, 19(6), 390-393. https://doi.org/10.36131/cnfioritieditore20220606
Henson, C., Truchot, D., & Canevello, A. (2021). What promotes post traumatic growth? A systematic review. European Journal of Trauma & Dissociation, 5(4). https://doi.org/10.1016/j.ejtd.2020.100195
Mystakidou, K., Tsilika, E., Parpa, E., Kyriakopoulos, D., Malamos, N., & Damigos, D. (2008). Personal growth and psychological distress in advanced breast cancer. The Breast, 17, 382-386.
Triplett, K. N., Tedeschi, R. G., Cann, A., Calhoun, L. G., & Reeve, C. L. (2012). Posttraumatic Growth, Meaning in Life, and Life Satisfaction in Response to Trauma. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 4(4). https://doi:10.1037/a0024204
