Doomscrolling: Η έλξη των αρνητικών ειδήσεων.

Σε μια εποχή συνεχούς ενημέρωσης και ακατάπαυστης ροής πληροφορίας, η ανάγκη να "μένουμε ενήμεροι" έχει μετατραπεί σε παγίδα. Πόσες φορές έχεις πιάσει τον εαυτό σου να σκρολάρει για ώρες σε αρνητικές ειδήσεις, καταστροφολογικά άρθρα ή βίντεο που σου προκαλούν δυσφορία; Το doomscrolling δεν είναι απλώς άλλη μια λέξη του ψηφιακού λεξιλογίου. Είναι μια ψυχολογική συνήθεια που έχει ριζώσει στην καθημερινότητά μας και, χωρίς να το καταλάβουμε, επηρεάζει βαθιά τη ψυχική μας ισορροπία.

Τι είναι το doomscrolling;

Ο όρος "doomscrolling" αναφέρεται στην τάση να καταναλώνουμε υπερβολικά μεγάλες ποσότητες αρνητικού περιεχομένου στο διαδίκτυο: ειδήσεις για πολέμους, κρίσεις, βία, οικονομική καταστροφή ή καιρικά φαινόμενα, μέσω συνεχούς κύλισης (scrolling) σε κινητές συσκευές. Ακόμα κι όταν καταλαβαίνουμε πως μας προκαλεί άγχος ή στεναχώρια, συνεχίζουμε.

Η συμπεριφορά αυτή έγινε ιδιαίτερα έντονη στη διάρκεια της πανδημίας, όπου η ανάγκη για πληροφόρηση συνδυάστηκε με τον φόβο και την αβεβαιότητα. Το doomscrolling λειτουργεί σχεδόν υπνωτιστικά, σαν μια αυτόματη συνήθεια που ξεκινά με πρόθεση να "μάθουμε τι συμβαίνει" και καταλήγει σε συναισθηματική κόπωση.

Γιατί συμβαίνει;

Το μυαλό μας έχει εξελικτικά προγραμματιστεί να προσέχει περισσότερο τις απειλές. Στις πρώτες κοινωνίες, αυτό βοηθούσε στην επιβίωση. Σήμερα, όμως, με εκατοντάδες ειδήσεις να εμφανίζονται μπροστά μας καθημερινά, αυτή η λειτουργία γίνεται επιβλαβής.

Η συνεχής έκθεση σε αρνητικό περιεχόμενο ενεργοποιεί το λεγόμενο αρνητικό bias -την τάση του εγκεφάλου να προσδίδει μεγαλύτερη σημασία σε ό,τι είναι απειλητικό ή δυσάρεστο. Επιπλέον, η αναζήτηση πληροφοριών μπορεί να μας δημιουργεί μια ψευδαίσθηση ελέγχου· πιστεύουμε ότι, αν γνωρίζουμε τα πάντα, θα προστατευτούμε από το κακό. Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική: όσο περισσότερο σκρολάρουμε, τόσο πιο εγκλωβισμένοι νιώθουμε.

Ακόμη, κάθε swipe και κάθε νέα πληροφορία προκαλεί μικρή έκκριση ντοπαμίνης – της ορμόνης που σχετίζεται με την ανταμοιβή. Έτσι, η διαδικασία αποκτά χαρακτηριστικά εθισμού. Το doomscrolling δεν διαφέρει πολύ από άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές: αρχίζει "αθώα" αλλά πολύ εύκολα μπορεί να ξεφύγει από τον έλεγχο.

Στατιστικά που δεν αφήνουν περιθώρια παρερμηνειών:

Τα τελευταία χρόνια, πολλές έρευνες έχουν εστιάσει στον αντίκτυπο του doomscrolling στην ψυχική υγεία:

• Το 72% των χρηστών smartphone δηλώνουν ότι αισθάνονται πιο αγχωμένοι ή συναισθηματικά φορτισμένοι μετά από παρατεταμένη παρακολούθηση ειδήσεων μέσω social media (Pew Research Center, 2023).
• Μελέτη του Πανεπιστημίου της Νεμπράσκα (2022) έδειξε πως άτομα που αφιερώνουν πάνω από 90 λεπτά την ημέρα στην κατανάλωση ειδησεογραφικού περιεχομένου παρουσιάζουν σημαντικά αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης - της βασικής ορμόνης του στρες.
• Άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το doomscrolling συσχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης καταθλιπτικών συμπτωμάτων, προβλήματα στον ύπνο, γνωστική κόπωση και τάσεις απόσυρσης από την κοινωνική ζωή.

Τι επιπτώσεις έχει στην καθημερινότητα;

Αν και αρχικά μοιάζει με "συνήθεια", στην ουσία είναι μια μορφή υπερδιέγερσης του νευρικού συστήματος. Το άτομο βρίσκεται σε συνεχή κατάσταση επαγρύπνησης, χωρίς ποτέ να «ξεκουράζει» το μυαλό του. Με τον καιρό, αυτό οδηγεί σε:

• Άγχος και ανησυχία, ακόμη και χωρίς εμφανή λόγο.
• Διαταραχές ύπνου, ιδιαίτερα όταν η χρήση συσκευών γίνεται τις βραδινές ώρες.
• Συναισθηματική αποστασιοποίηση, μια αίσθηση "μουδιάσματος" απέναντι σε τραγικά γεγονότα.
• Απώλεια συγκέντρωσης και δυσκολία στη λήψη αποφάσεων.
• Αίσθημα κόπωσης ή απογοήτευσης, ειδικά όταν κυριαρχεί η εντύπωση ότι "όλα πάνε στραβά" στον κόσμο.

Σε βάθος χρόνου, το doomscrolling μπορεί να τροφοδοτήσει πιο σοβαρές ψυχολογικές καταστάσεις, όπως γενικευμένη αγχώδη διαταραχή ή καταθλιπτικά επεισόδια.

Πώς μπορούμε να το διαχειριστούμε;

Η αντιμετώπιση δεν είναι εύκολη, γιατί η συμπεριφορά αυτή έχει ενσωματωθεί στον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούμε με την τεχνολογία και την πληροφόρηση. Υπάρχουν, ωστόσο, πρακτικά βήματα που μπορούν να βοηθήσουν:

1. Καλλιέργεια επίγνωσης (awareness):
Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσεις τη συνήθεια όταν συμβαίνει. Ρώτα τον εαυτό σου: "Γιατί συνεχίζω να το διαβάζω αυτό ενώ νιώθω χειρότερα;".

2. Οριοθέτηση της πληροφορίας:
Προσπάθησε να ορίσεις συγκεκριμένο χρόνο μέσα στη μέρα για να ενημερωθείς και από συγκεκριμένες πηγές. Η ποιότητα της πληροφορίας είναι πιο σημαντική από την ποσότητα.

3. Ψηφιακή αποτοξίνωση:
Καθιέρωσε διαστήματα μέσα στη μέρα χωρίς οθόνες. Ειδικά το βράδυ, 1 ώρα πριν τον ύπνο χωρίς κινητό ή τηλεόραση μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά στην αποφόρτιση του εγκεφάλου.

4. Επιλογή περιεχομένου:
Ακολούθησε λογαριασμούς ή σελίδες που προσφέρουν ισορροπημένη ενημέρωση ή προάγουν την ψυχική ευεξία. Η πληροφορία μπορεί να είναι χρήσιμη χωρίς να είναι καταστροφική.

5. Αντικατάσταση συμπεριφοράς:
Όταν νιώθεις την ανάγκη να "σκρολάρεις", δοκίμασε να κάνεις κάτι άλλο για 5 λεπτά: μια μικρή βόλτα, λίγη μουσική, μια άσκηση αναπνοής.

Το κενό που αφήνει το doomscrolling πρέπει να καλυφθεί με κάτι θετικό.

Το πρόβλημα δεν είναι η ενημέρωση - είναι ο τρόπος

Δεν είναι κακό να θέλεις να είσαι ενήμερος για τον κόσμο γύρω σου. Είναι ανθρώπινο. Το πρόβλημα ξεκινά όταν η αναζήτηση πληροφορίας μετατρέπεται σε φαύλο κύκλο ανησυχίας και υπερδιέγερσης. Όταν η τεχνολογία αρχίζει να καθορίζει τη συναισθηματική σου κατάσταση, τότε ίσως χρειάζεται να πατήσεις παύση.

Το doomscrolling είναι μια συνήθεια που δεν φαίνεται άμεσα επικίνδυνη, αλλά λειτουργεί υπογείως, επηρεάζοντας την ψυχολογία μας καθημερινά. Η διαχείρισή του απαιτεί συνειδητή προσπάθεια, αλλά η ανακούφιση που προσφέρει αξίζει τον κόπο.

‍

‍———

• Holman, E. A., Garfin,     D. R., & Silver, R. C. (2014). Media’s role in broadcasting acute     stress following the Boston Marathon bombings. Proceedings of the     National Academy of Sciences, 111(1), 93–98. https://doi.org/10.1073/pnas.1316265110
• Nabity-Grover, T.,     Cheung, C. M., & Thatcher, J. B. (2020). Inside out and outside in:     How the COVID-19 pandemic affects self-disclosure on social media. International     Journal of Information Management, 55, 102188. https://doi.org/10.1016/j.ijinfomgt.2020.102188
• Price, M., Legrand, A.     C., Brier, Z. M. F., van Stolk-Cooke, K., Peck, K., Dodds, P. S.,     Danforth, C. M., & Adams, Z. W. (2022). Doomscrolling during COVID-19:     The negative association between daily social and traditional media     consumption and mental health symptoms during the COVID-19 pandemic. Psychological     trauma : theory, research, practice and policy, 14(8),     1338–1346. https://doi.org/10.1037/tra0001202
  ‍
• Vahedi,Zahra & Zannella, Lesley. (2021). The association between self-reporteddepressive symptoms and the use of social networking sites (SNS): Ameta-analysis. Current Psychology. 40. 10.1007/s12144-019-0150-6. https://doi.org/10.1007/s12144-019-0150-6

‍